کمیته های فنی استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور -- سامانه ساعد

کار و تامین اجتماعی مشاغل سخت و زیان آور کمیته های تشخیص مشاغل سخت و زیان آور

کمیته های فنی استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور

عنوان

1- طرح بحث: بر اساس بند (1) قسمت ب ماده واحده قانون اصلاح تبصره (٢) الحاقی ماده (٧٦) قانون اصلاح مواد (٧٢) و (٧٧) و تبصره ماده (٧٦) قانون تامین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده (٧٦) مصوب ١٣٧١؛ مصوب ١٣٨٠ با عنوان بخش حمایت ها: «افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.» همچنین طبق بند (5) ماده مذکور «تشخیص مشاغل سخت و زیان آور و نحوه احراز توالی و تناوب اشتغال، نحوه تشخیص فرسایش جسمی و روحی و سایر موارد مطروحه در این تبصره به موجب آیین نامه ای خواهد بود که حداکثر ظرف چهار ماه توسط سازمان تأمین اجتماعی و وزارتخانه های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.» طبق ماده (8) آیین نامه بند (5) تبصره (2) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (٢) الحاقی ماده (٧٦) قانون اصلاح مواد (٧٢) و (٧٧) و تبصره ماده (٧٦) قانون تامین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده (٧٦) مصوب ١٣٧١؛ مصوب ١٣٨٠ (آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور) مصوب 1385/12/26 «به منظور تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور براساس ضوابط و سیاست گذاری های شورای عالی حفاظت فنی و مقررات مربوط، کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی هر کدام با پنج عضو اصلی و پنج عضو علی البدل برای مدت سه سال منصوب می شوند و انتصاب مجدد آنان بلامانع است.»

کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان آور در اولین اقدام برای برخورداری از مزایای بازنشستگی پیش از موعد طبق تبصره (2) ماده (76) قانون تامین اجتماعی باید رای کمیته مزبور در ماده (8) آیین نامه فوق را مبنی بر تایید سخت و زیان آور بودن شغل خود کسب نمایند لذا در صورتی که کمیته های استانی از پذیرش درخواست بررسی شغل خواهان امتناع کنند و اصلا وارد موضوع تطبیق و تشخیص شغل خواهان به لحاظ سخت و زیان آور بودن یا نبودن آن نشوند دادخواست هایی تحت عنوان «الزام به طرح درخواست بررسی شغل در کمیته های استانی تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور» در دیوان مطرح می شود. کمیته های استانی مذکور در سه حالت ممکن است از بررسی شغل خودداری کنند:

1-در حالتی که خواهان بررسی شغل به صورت عادی بازنشسته گردیده است.

2-در حالتی که کارگاه محل اشتغال خواهان بررسی شغل تعطیل گردیده است.

3. در حالتی که کارگاه شاکی دیگر دایر نمی باشد.

2- ماده 2 آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1385 مقرر می‌دارد: «تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل موضوع ماده (1) و نوع آن گروه «الف» و گروه «ب‌» حسب در خواست کارگر، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت ،‌درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تایید توسط کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی موضوع این آیین نامه انجام می‌گیرد».

3- عدم صلاحیت کمیته های استانی درخصوص احراز توالی و تناوب در اشتغال: مطابق ماده (8) آیین نامه بند (5) تبصره (2) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (٢) الحاقی ماده (٧٦) قانون اصلاح مواد (٧٢) و (٧٧) و تبصره ماده (٧٦) قانون تامین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده (٧٦) مصوب ١٣٧١؛ مصوب ١٣٨٠ عنایت به اینکه مطابق ماده 8 و بند 1 ماده 9 آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1380، اصلاحی 1385 و دادنامه های شماره 484 مورخ 1387/07/28، 90 مورخ 1389/03/10 و 95 مورخ 1389/03/17 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری جهت بهره‌مندی کارگران از مزایای اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور، می بایست شغل کارگر در کمیته تطبیق مشاغل سخت و زیان آور استانی مورد تأیید قرار گرفته باشد.

4- بررسی مشاغل بازنشستگان: برابر طبق آرای وحدت رویه ی شماره 4 مورخ 1388/01/16 و شماره 225 مورخ 1389/06/22 و رای ابطالی شماره 177 مورخ 1396/03/02 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بازنشستگی به جهت اعمال ماده 10 قانون تنظیم بخشی از مقررات نوسازی و بازنشستگی عادی، مانع از بهره مندی از حقوق مکتسبه و استفاده از مزایای مشاغل سخت و زیان آور نیست و افرادی که به صورت عادی یا براساس مقررات خاص دیگر بازنشسته شده اند می توانند از مزایای اشتغال خود در مشاغل سخت و زیان آور استفاده نمایند لذا کمیته های تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور نمی توانند به این سبب از بررسی شغل خودداری نمایند.

5- تشخیص مشاغل سخت در کارگاه های منحله و تعطیل شده: مستند به دادنامه های شماره 298/85 مورخ 1385/05/15 و 475 الی 480 مورخ 1383/09/29 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری؛ تعطیل و انحلال کارگاه، طبیعت و ماهیت کارهای سخت و زیان آور انجام شده، در زمان دایر بودن کارگاه را منتفی نمی سازد و عدم رسیدگی به مشاغل سخت و زیان آور با توجیه تعطیل و یا دایر نبودن کارگاه، فاقد وجاهت قانونی است.

6- طرح مجدد مشاغل در کمیته: برابر بر رای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره‌های 787-7808-80 مورخ 1393/04/23، طرح مجدد یک عنوان شغلی، برای زمان واحد، در کمیته تطبیق مشاغل سخت و زیان آور امکان‌پذیر نیست.

7- غیرمشمولین قانون: بر اساس دادنامه های شماره 672 مورخ 1386/08/08، 945 مورخ 1392/12/05 و 417 و 418 مورخ 1396/05/03 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری و ماده 188 قانون کار، بهره‌مندی از مزایای اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور مذکور در بندهای 1 و 2 تبصره 2 اصلاحی ماده 76 قانون تأمین اجتماعی، صرفاً مختص به مشمولین قانون کار است. بر اساس تبصره 3 ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان و معلولین و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1367 و ماده 5 آیین‌نامه اجرایی آن، احراز مشاغل سخت و زیان آور مشاغل کارمندان بنا به پیشنهاد هر یک از دستگاه‌های مشمول این قانون و تائید شورای امور اداری و استخدامی کشور به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید. لذا موضوع احراز مشاغل سخت غیرکارگری، تخصصاً از صلاحیت کمیته‌های استانی مشاغل سخت و زیان آور خارج بوده و اعلام نظر کمیته در مورد مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری فاقد وجاهت قانونی است.

8- صلاحیت دیوان عدالت اداری در رسیدگی به اعتراضات نسبت به آرای کمیته های استانی تطبیق و تشخیص مشاعل سخت و زیان آور: طبق رای وحدت رویه ی شماره 523 مورخ 1390/11/24 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری رسیدگی به اعتراضات نسبت به آرای کمیته های استانی تطبیق و تشخیص مشاعل سخت و زیان آور طبق بند (2) ماده (10) قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1392 منحصراً از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها در صلاحیت و حدود اختیارات دیوان عدالت اداری است.

9- فرم های شماره 1 یا 2: طبق ماده (3) دستورالعمل اجرایی نحوه فعالیت کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور و نظارت بر آنها، درخواست بررسی شغل جهت تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور در کمیته های استانی با ارائه فرمی موسوم به فرم شماره (1) یا (2) که فرد خواهان بررسی شغل خود باید آن را تکمیل کرده و به کمیته استانی مربوطه تحویل دهد صورت می گیرد.

10- مشمولین و غیرمشمولین ماده واحده قانون اصلاح تبصره (٢) الحاقی ماده (٧٦) قانون اصلاح مواد (٧٢) و (٧٧) و تبصره ماده (٧٦) قانون تامین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده (٧٦) مصوب ١٣٧١؛ مصوب ١٣٨٠: بر اساس تبصره ماده 1 آیین نامه اجرایی بند 5 جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی اصلاحی مصوب 1389/04/27 «کارگران موضوع قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب ۱۳۶۷ و اصلاحات بعدی آن و قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ۱۳۶۸ که شاغل در دستگاه های اجرایی (وزارتخانه ها، مؤسسات و شرکت های دولتی، شهرداری ها، بانک ها و سازمان هایی که شمول حکم بر آنها مستلزم ذکر نام است) می باشند، در مورد بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور مشمول این آیین نامه خواهند بود. اجرای این تبصره در مورد نیروهای مسلح منوط به اذن مقام معظم فرماندهی کل قوا ‏می‌ باشد.»

با این وصف در حال حاضر افراد مشمول قانون کار موضوع تبصره فوق الذکر در مورد بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور مشمول آیین نامه اجرایی بند 5 جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1385/12/26 می باشند.

لازم به ذکر است طبق تبصره 5 قانون اصلاح قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب ‌اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین‌ مشاغل سخت و زیان ‌آور، مصوب 1367 مصوب 1383/02/21 «جانبازان و آزادگان کارگر مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی با لحاظ‌ تبصره (۲) ماده (۲) قانون اصلاح مقررات بازنشستگی و وظیفه قانون استخدام کشوری‌ مصوب 1368/12/13 مشمول قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب ‌اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین‌ مشاغل سخت و زیان ‌آور، مصوب 1367 خواهند بود و مشمول حداقل شرط سنی پنجاه ‌سال با داشتن سی سال سابقه کار نمی‌ باشند.» بنابراین این دسته از کارگران از شمول آیین نامه نامه اجرایی بند 5 جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1385/12/26 خارج می باشند.

کارگران ساختمانی نیز مشمول قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی مصوب 1352/08/21 و قانون بیمه های تامین اجتماعی کارگران ساختمان مصوب 1386/08/09 بوده و از شمول ماده واحده قانون اصلاح تبصره (٢) الحاقی ماده (٧٦) قانون اصلاح مواد (٧٢) و (٧٧) و تبصره ماده (٧٦) قانون تامین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده (٧٦) مصوب ١٣٧١؛ مصوب ١٣٨٠ خارج هستند.

11- نحوه شمولیت کارگران شاغل در قراردادهای پیمانکاری: بر اساس رای شماره 275 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ 1387/04/30 مفاد بند 54 بخشنامه شماره 9 کارهای سخت و زیان آور مورخ 1381/02/29 که متضمن عدم تسری ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 به حق بیمه پیمان است مغایر قانون تشخیص داده نشده است. بیمه پیمان در ماده 38 قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 این گونه بیان گردیده است: «در مواردی که انجام کار به طور مقاطعه به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار می شود کارفرما باید در قراردادی که منعقد می کند مقاطعه کار ‌را متعهد نماید که کارکنان خود، همچنین کارکنان مقاطعه‌ کاران فرعی خود را نزد سازمان تامین اجتماعی بیمه نماید و کل حق بیمه را به ترتیب مقرر در ماده ۲۸ این قانون‌ بپردازد.» نکته قابل ذکر این است که در این رای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با توجه به عبارت «‌مفاد بند 54 بخشنامه شماره 9 کارهای سخت و زیان آور مورخ 1381/02/29 سازمان تامین اجتماعی نافی حکم مقنن در باب حقوق خاص افراد شاغل در کارهای سخت و زیان آور نیست و منحصراً متضمن عدم تسری آن به حق بیمه پیمان است» اشاره شده است که کارگرانی که با مقاطه کاران (پیمانکاران) قرارداد کار دارند مشمول ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371؛ مصوب 1380 می باشند و می توانند در صورت اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور از مزایای آن نیز بهره مند گردند.

12- نحوه شمولیت کارمندان مشترک صندوق تامین اجتماعی: بر اساس رای وحدت رویه شماره 515 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ 1387/07/05 «مجرد پرداخت حق بیمه بازنشستگی به سازمان تامین اجتماعی توسط مشمولین قانون استخدام کشوری و قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت الزاماً مفید تبعیت پرداخت کننده حق بیمه مذکور از قوانین و مقررات مربوط به کارگران نیست. و سیاق عبارات تبصره 2 اصلاحی ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1380 با استفاده از واژه‎های کارگر و کارفرما و کارگاه مبین حصر تسری حکم مقنن به مشمولین قانون کار است.»

به نظر می رسد بند آخر این رای به دلایل ذیل متعارض با قانون است:

الف) طبق بند الف ماده 4 قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 «هر فردی که در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار کنان مشمول قانون تامین اجتماعی است.»

ب) در صدر ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 تصرح گردیده است: «مشمولین این قانون (قانون تامین اجتماعی) در صورت حایز بودن شـرایط زیـر حـق اسـتفاده از مستمرى بازنشستگى را خواهند داشت.» که علی الاطلاق اشاره به این نکته دارد که برای برخورداری از مزایای بازنشستگی مذکور در تبصره های ماده 76 اینکه خواهان مشمول قانون تامین اجتماعی باشد کفایت می کند و این تبصره صرفا به مشمولین قانون کار تعلق ندارد. و این در حالی است که رای هیأت عمومی مذکور صرفا مشمولین قانون کار را مشمول تبصره 2 اصلاحی ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1380 دانسته است.

13- نحوه شمولیت کارگران شاغل در کارگاه های خانوادگی: در مورد کارگران کارگاه های خانوادگی از حیث اینکه این کارگران می توانند مشمول ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371؛ مصوب 1380 باشند یا خیر مابین دادنامه های شماره 9309970901100396 مورخ 1393/03/10 و 9409970901101693 مورخ 1394/08/12 تعارض وجود دارد به طوری که در دادنامه اول با استناد به ماده 4 قانون تامین اجتماعی که در بند یک آن ماده اشاره شده «افرادى که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار می کنند مشمول قانون تامین اجتماعی هستند.» کارگران کارگاه های خانوادگی را مشمول تبصره 2 ماده 76 قانون تامین اجتماعی دانسته و حکم به ورود شکایت مبنی بر الزام به صدور حکم بازنشستگی صادر کرده است. اما در دادنامه دوم با استناد به ماده 188 قانون کار مصوب 1369 که بر اساس آن کارگران کارگاه های خانوادگی از شمول قانون کار مستثنی دانسته شده و با استناد به رای شماره 945 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ 1392/12/05 که بیان نموده «بند 1 جز ب تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1380 ناظر به بازنشستگی کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان آور است» کارگران کارگاه های خانوادگی به دلیل اینکه مشمول قانون کار محسوب نمی شوند مشمول تبصره 2 ماده 76 قانون تامین اجتماعی ندانسته و حکم به رد شکایت داده است. در این مورد ذکر نکات ذیل ضروری به نظر می رسد:

الف) طبق رای شماره 113و114 مورخ 1381/04/02 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری «به موجب بند الف ماده 4 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354 افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار می‌کنند، علی‌الطلاق مشمول قانون مذکور هستند. حسب ماده 188 قانون کار مصوب 1369 کارگران کارگاه‌های خانوادگی که انجام کار آن‌ها منحصراً توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام می‌شود از شمول قانون اخیرالذکر مستثنی شده‌اند. نظر به ‌اینکه مفاد بند 3 دستورالعمل شماره 22980/52 مورخ 1377/10/27 سازمان تأمین اجتماعی که متضمن عدم شمول قانون تأمین اجتماعی به مطلق والدین و همسر کارفرما بدون ذکر قیود مقرر در قانون است با هدف و احکام مقنن به شرح فوق‌الذکر مغایرت دارد، بنابراین بند 3 دستورالعمل مذکور ابطال گردید.

ب) رای شماره 945 مورخ 1392/12/05 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری که مستند دادنامه شماره 9409970901101693 قرار گرفته در مورد عدم ابطال دستورالعمل شماره 5031-12664 –1390/08/09 مدیرکل امور فنی مستمریهای صندوق تامین اجتماعی که بیان می دارد: «در اجرای ماده 59 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب 1389/10/15 مجلس شورای اسلامی «کارکنان دستگاه های اجرایی مشمول قانون تامین اجتماعی از هر جهت از جمله شرایط بازنشستگی و سایر مزایا تابع مفاد ماده 76 قانون تامین اجتماعی و اصلاحات آن هستند» و از طرفی وفق مفاد تصویب نامه شماره 124610 /ت44547ک- 1389/06/06 کمیسیون موضوع اصل 138 قانون اساسی مبنی بر اصلاح تبصره ماده (1) آیین نامه اجرایی بند (5) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (2) الحاقی ماده (76) قانون مصوب سال 1380 مجمع تشخیص مصلحت نظام، موضوع تصویب نامه شماره 15365 ت36005هـ - 1385/12/26 هیأت وزیران «مشاغل مورد ادعای کلیه کارگران موضوع قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولان عادی و شاغلان مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1367 و اصلاحات بعدی آن که شاغل در دستگاه های اجرایی (وزارتخانه ها، موسسات و شرکت های دولتی و ...) می باشند قابل طرح در کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی بوده و در مورد بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور مشمول تبصره (2) الحاقی به ماده (76) قانون و آیین نامه مربوط با رعایت سایر مقررات جاری خواهند بود.» لذا دستورالعمل و رای هیأت عمومی فوق در مقام تبیین وضعیت کارکنان دستگاه های اجرایی (وزارتخانه ها، موسسات و شرکت های دولتی و ...) و کارگران شاغل در این دستگاه ها بوده و به هیچ وجه حکم مذکور به کارگران کارگاه های خانوادگی که جزء کارکنان دستگاه های اجرایی محسوب نمی شوند قابل تعمیم نیست.

14- نحوه شمولیت زنان: بر اساس ماده 75 قانون کار مصوب 1369 زنان از اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور مستثنی شده اند. لکن به موجب بند 2 ماده واحده قانون ارتقاء بهره وری کارکنان بالینی نظام سلامت مصوب 1388/01/30 کارکنان بالینی بیمارستان های روانی و سوختگی و مشمولین موضوع ماده (16) قانون سازمان نظام پرستاری شاغل در بخش های دولتی و غیردولتی از شمول ماده (75) قانون کار مستثنی می‌شوند.

15 عدم شمول بر پرستاران و بهیاران: بر اساس رای وحدت رویه شماره 865 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ 1387/12/18 عناوین شغلی پرستاری و بهیاری مشمول تبصره 3 ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1367 و تشخیص و تایید مشاغل آنها در کمیته استانی قابل بررسی نبوده و این کمیته ها صرفا ناظر به مشاغل سخت و زیان آور کارگری می باشند. بنابراین پرستاران و بهیاران شاغل در بیمارستان ها و مراکز دولتی نیز از شمولیت ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371مصوب 1380 خارج می باشند.

16- نحوه شمولیت کارمندان سازمان تامین اجتماعی: بر اساس رای شماره 779 الی 871 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مورخ 1396/08/16 کارکنان سازمان تامین اجتماعی بر حسب آیین نامه استخدامی سازمان، مشمول آیین نامه استخدامی مذکور و یا بر حسب ماده 20 آیین نامه مزبور از شمول آیین نامه خارج و مشمول قانون کار می باشند و از حیث مقررات مربوط به نحوه بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور تابع مقررات مربوط به دستگاه های اجرایی بر اساس ارجاع ماده 114 قانون تامین اجتماعی و یا قانون اصلاح تبصره 2 ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1380 می باشند که افراد دسته اول مشمول قانون اصلاح تبصره 2 ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1380 نخواهند بود.

17- عدم شمول بر کارمندان دولت: براساس رای وحدت رویه شماره 695 الی 699 مورخ 1396/07/25 و مطابق مواد ۷، ۸ و ۱۳ از آیین نامه اجرایی بند ۵ جزء «ب ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی به ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۷ و تبصره ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی مصوب 22/12/1380 هیأت وزیران و ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان و مشاغل سخت و زیان آور مصوب 1367/09/01 و اصلاحیه 1383/02/21 و 1387/02/15، کمیته تشخیص و تطبیق مشاغل سخت و زیان آور صرفاً نسبت به شکایت افراد تحت شمول قانون کار که ذیحق به بازنشستگی براساس مقررات خاص مربوطه و برخوردار از امتیازات آن بوده صلاحیت رسیدگی دارد و افرادی که به تناسب مشخصات شغلی آنان در حکم کارگزینی، به عنوان کارمند دولت باشند کارگر تلقی نمی شوند و شکایت آنان در صورت سخت و زیان آور بودن شغل آنها در شورای اداری و استخدامی قابلیت طرح و رسیدگی دارد.

18- نحوه شمولیت مشترکین صندوق تامین اجتماعی: در رای شماره 64 هیأت تخصصی بیمه، کار و تامین اجتماعی مورخ 1392/11/06 اشاره گردیده تنها کارگران مشمول قانون تأمین اجتماعی مجاز به استفاده از مزایای ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371 مصوب 1380 هستند. به عبارتی منظور از مفاد این رای این است که مشترکین صندوق تامین اجتماعی که دارای قوانین و آیین نامه های استخدامی خاص هستند مشمول ماده واحده مذکور نخواهند بود.

19- عدم شمول بر کارگران مشمول قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 1368: طبق رای شماره 60 مورخ 1393/12/05 هیأت تخصصی بیمه، کار و تامین اجتماعی مشمولین قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 1368 از شمول ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371مصوب 1380 خارج هستند.

20- عدم شمول بر کارگران ساختمانی: با توجه به مفاد رای شماره 347 مورخ 1394/03/07 هیأت تخصصی بیمه، کار و تامین اجتماعی کارگران ساختمانی از شمول ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371مصوب 1380 خارج هستند.

‌ماده 3 - افرادی که برای مشاغل کارگری استخدام شده یا بشوند تابع مقررات قانون کار خواهند بود. تعیین مشاغل کارگری به عهده شرکت و تأیید‌سازمان امور اداری واستخدامی کشور می‌باشد.
‌تبصره - مستخدمینی که به صورت کارگر استخدام و در مشاغل مستمر موضوع ماده 2 اشتغال دارند مشمول حکم این ماده نخواهند بود.

قوانین

۱	۱۳۵۲/۳/۵	مقررات استخدامی شرکت های دولتی موضوع بند (پ) ماده ۲ قانون استخدام کشوری مصوب ۱۳۵۲/‍۰۳/‍۰۵ کمیسیون مجلس سنا
۲	۱۳۵۴/۴/۳	قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴/‍۰۴/‍۰۳ مجلس شورای ملی
۳	۱۳۶۷/۹/۱	ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و‌زیان‌آور مصوب ۱۳۶۷/‍۰۹/‍۰۱ مجلس شورای اسلامی
۴	۱۳۶۹/۸/۲۹	قانون کار مصوب ۱۳۶۹/‍۰۸/۲۹ مجمع تشخیص مصلحت نظام
۵	۱۳۸۰/۹/۱۱	‌قانون ایجاد سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸‍۰/‍۰۹/۱۱ مجلس شورای ‌اسلامی
۶	۱۳۸۲/۵/۲۶	قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور و اصلاح ماده ۱۱۳ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۲/‍۰۵/۲۶ مجلس شورای اسلامی
۷	۱۳۸۳/۲/۲۱	‌ماده واحده قانون اصلاح قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب ‌اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین ‌مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب ۱۳۸۳/‍۰۲/۲۱ مجلس شورای اسلامی
۸	۱۳۸۶/۷/۸	قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶/‍۰۷/‍۰۸ کمیسیون مشترک مجلس شورای اسلامی
۹	۱۳۸۸/۱/۳۰	ماده واحده قانون ارتقاء بهره‌وری کارکنان بالینی نظام سلامت مصوب ۱۳۸۸/‍۰۱/۳‍۰ مجلس شورای اسلامی
۱۰	۱۳۸۹/۱۰/۲۵	قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۴ ـ ۱۳۹‍۰) مصوب ۱۳۸۹/۱‍۰/۲۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام

مقررات

۱	۱۳۶۸/۵/۲۸	‌آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل‌سخت و زیان‌آور (تصویب نامه شماره ۴۵۶۶۴ ت ۶۵۲ مورخ ۱۳۶۸/‍۰۵/۳‍۰ ‌هیأت وزیران)
۲	۱۳۷۱/۹/۲۹	آیین نامه کارهای سخت و زیان آور (تصویب نامه شماره ۷۲۵۳۵ مورخ ۱۳۷۱/۱۲/۱۸ هیأت وزیران)
۳	۱۳۸۵/۱۲/۲۶	آیین نامه اجرایی بند (۵) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۷ و تبصره ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده ۷۶ (تصویب نامه شماره ۱۵۳۶۵ ت ۳۶‍۰‍۰۵ هـ مورخ ۱۳۸۶/‍۰۲/‍۰۵ هیأت وزیران)

آراء هیات عمومی

۱	۱۳۸۱/۴/۲	رای شماره ۱۱۳ و ۱۱۴ مورخ ۱۳۸۱/‍۰۴/‍۰۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری عدم محاسبه حق بیمه در مورد والدین و همسر کارفرمایان توسط سازمان تامین اجتماعی برخلاف مفاد بند (الف) ماده ۴ قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و غیرقانونی است.
۲	۱۳۸۳/۹/۲۹	رای شماره ۴۷۵ تا۴۸‍۰ مورخ ۱۳۸۳/‍۰۹/۲۹ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بخشنامه شماره ۱‍۰ سازمان تامین اجتماعی مبنی بر عدم بررسی سخت و زیان آور بودن مشاغل کارگاههای تعطیل و غیردایر مغایر بند الف تبصره ۲ ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۷ و تبصره ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی و غیرقانونی است.
۳	۱۳۸۵/۵/۱۵	رای شماره ۲۹۸ مورخ ۱۳۸۵/‍۰۵/۱۵ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
۴	۱۳۸۶/۸/۸	رای وحدت رویه شماره ۶۷۲ مورخ ۱۳۸۶/‍۰۸/‍۰۸ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری اشتغال در سازمان پارک ها و فضای سبز به صورت قرارداد خرید خدمت و خارج از فهرست مشاغل کارگری سازمان مذکور از شمول قانون کار مستثنی بوده و رسیدگی به دعوی مذکور در صلاحیت دیوان عدالت اداری قرار دارد.
۵	۱۳۸۷/۴/۳۰	رای شماره ۲۷۵ مورخ ۱۳۸۷/‍۰۴/۳‍۰ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
۶	۱۳۸۷/۷/۵	رای وحدت رویه شماره ۵۱۵ مورخ ۱۳۸۷/‍۰۷/‍۰۵ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بازنشستگی بر اساس مشاغل سخت و زیان آور مختص مشمولین قانون کار است و مستخدمین رسمی شرکتهای دولتی از جهت امور استخدامی و بازنشستگی مشمول مقررات قانون استخدام کشوری و نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت می باشند.
۷	۱۳۸۷/۷/۲۸	رای وحدت رویه شماره ۴۸۴ مورخ ۱۳۸۷/‍۰۷/۲۸ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تطبیق مشاغل مختلف نظراز ماهیت و کیفیت با مشاغل سخت و زیان آور به عهده کمیته استانی مستقر در اداره کار و امور اجتماعی هر استان است.
۸	۱۳۸۷/۱۲/۱۸	رای وحدت رویه شماره ۸۶۵ مورخ ۱۳۸۷/۱۲/۱۸ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تشخیص و تایید کمیته استانی ناظر به مشاغل سخت و زیان آور کارگری بوده و منصرف از سایر مشاغل سخت و زیان آور است. پرستاری از جمله مشاغل سخت و زیان آور اعلام گردیده در نتیجه پرستاران در اجرای تبصره ۳ ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان، ذی حق به استفاده از حداکثر پنج سال خدمت ارفاقی می باشند.
۹	۱۳۸۸/۱/۱۶	رای وحدت رویه شماره ۴ مورخ ۱۳۸۸/‍۰۱/۱۶ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری الزام قانونی سازمان تامین اجتماعی به برقراری مستمری بر اساس مشاغل سخت و زیان آور برای بیمه شدگانی که حسب گواهی کمیته استانی ذیحق به برخورداری از امتیازات مشاغل مذکور بوده اند.
۱۰	۱۳۸۸/۱۱/۱۲	رای شماره ۸‍۰۴ مورخ ۱۳۸۸/۱۱/۱۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
۱۱	۱۳۸۹/۳/۱۰	رای وحدت رویه شماره ۹‍۰ مورخ ۱۳۸۹/‍۰۳/۱‍۰ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان آور
۱۲	۱۳۸۹/۳/۱۷	رای شماره ۹۵ مورخ ۱۳۸۹/‍۰۳/۱۷ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
۱۳	۱۳۸۹/۶/۲۲	رای وحدت رویه شماره ۲۲۵ مورخ ۱۳۸۹/‍۰۶/۲۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری برقراری مستمری بازنشستگی براساس اشتغال در کارهای سخت وزیان آور
۱۴	۱۳۹۰/۱۱/۲۴	رای وحدت رویه شماره ۵۲۳ مورخ ۱۳۹‍۰/۱۱/۲۴ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال آرای کمیته بدوی و تجدیدنظر استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور بابت احتساب اشتغال به کار در سمت برق کار درجه یک در مشاغل سخت و زیان آور
۱۵	۱۳۹۲/۱۲/۵	رای شماره ۹۴۵ مورخ ۱۳۹۲/۱۲/‍۰۵ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مقررات راجع به بازنشستگی کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان آور ارتباطی به شرایط بازنشستگی سایر مشمولان قانون تامین اجتماعی ندارد
۱۶	۱۳۹۳/۴/۲۳	رای وحدت رویه شماره ۷۸۷ و ۷۸۸ و ۸‍۰‍۰ مورخ ۱۳۹۳/‍۰۴/۲۳ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری اتخاذ تصمیم مجدد توسط کمیته های بدوی و تجدیدنظر استانی جهت تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور در صورت حصول شرایط جدید منع قانونی ندارد.
۱۷	۱۳۹۶/۳/۲	رای شماره ۱۷۷ مورخ ۱۳۹۶/‍۰۳/‍۰۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بازنشستگی عادی اشخاص که در مشاغل سخت و زیان آور کار می کنند مانع بهره مندی آنان از حقوق مکتسب و بازنشستگی ناشی از اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور نخواهد بود.
۱۸	۱۳۹۶/۵/۳	رای وحدت رویه شماره ۴۱۷ و ۴۱۸ مورخ ۱۳۹۶/‍۰۵/‍۰۳ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری کارکنان دستگاههای اجرایی صرفاً در صورتی که در مشاغل کارگری اعلام شده از ناحیه سازمان اداری و استخدامی کشور مشغول خدمت باشند مشمول قانون کار می باشند.
۱۹	۱۳۹۶/۷/۲۵	رای وحدت رویه شماره ۶۹۵ تا ۶۹۹ مورخ ۱۳۹۶/‍۰۷/۲۵ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایت کارکنان غیر مشمول قانون کار در دستگاههای اجرایی مبنی بر برخورداری از مزایای بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور در صلاحیت شورای اداری و استخدامی است.
۲۰	۱۳۹۶/۸/۱۶	رای شماره ۷۷۹ تا ۷۸۱ مورخ ۱۳۹۶/‍۰۸/۱۶ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری دلالت حصری بخشنامه سازمان تامین اجتماعی مبنی بر اینکه مدیریتهای درمان سازمان تامین اجتماعی جهت اعمال بازنشستگی به لحاظ اشتغال به مشاغل سخت و زیانآور، صرفاً نسبت به ارسال درخواستهای کادر پرستاری سازمان موصوف که دارای حداقل ۲۵ سال سابقه میباشند اقدام نماید، خلاف قانون است.

آراء هیات های تخصصی

۱	۱۳۹۲/۱۱/۶	رای شماره ۶۴ مورخ ۱۳۹۲/۱۱/‍۰۶ هیأت تخصصی بیمه و بازنشستگی، کار و کارگری دیوان عدالت اداری به موجب جزء یک بند ب تبصره ۲ الحاقی به ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۷ و تبصره ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی افرادی که حداقل ۲‍۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور اشتغال داشته و در هر مورد حق بیمه مدت مذکور را به سازمان پرداخته باشند می توانند تقاضای مستمری بازنشستگی کنند.
۲	۱۳۹۳/۵/۲۱	رای شماره ۶‍۰ مورخ ۱۳۹۳/‍۰۵/۲۱ هیأت تخصصی اراضی، محیط زیست و صنایع دیوان عدالت اداری
۳	۱۳۹۴/۱۰/۱۳	رای شماره ۳۴۷ مورخ ۱۳۹۴/۱‍۰/۱۳ هیأت تخصصی بیمه، کار و تأمین اجتماعی دیوان عدالت اداری
۴	۱۳۹۶/۱۱/۱۷	رای شماره ۲۶۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۱۷ هیأت تخصصی بیمه کار وتامین اجتماعی دیوان عدالت اداری

عناوین خواسته و رای صحیح